Transitie: een woord dat een belofte uitstraalt. Een belofte van vooruitgang, van groei en van verbetering.
We horen het overal: ‘we gaan vernieuwen,’ we gaan verbeteren’ of ‘we gaan vooruit.’ Toch voelt het vaak, zeker in het begin van een veranderproces, voor veel mensen in de organisatie heel anders.
Want terwijl we druk zijn met het uitstippelen van de nieuwe koers en plannen maken voor realisatie daarvan, vergeten we soms dat verandering ook betekent: afscheid nemen van het oude.
Daarom in dit tweede deel van het drieluik over leiderschap bij verandering aandacht voor de vaak ongeziene kant van transitie in organisaties: rouw en verlies in veranderingsprocessen.
De onvermijdelijke rouw
Het lijkt misschien een groot woord, maar rouw is een essentieel onderdeel van elk veranderproces. Of het nu gaat om een nieuwe werkwijze, een reorganisatie of het afscheid nemen van vertrouwde collega’s en structuren—er is altijd een element van verlies. Het oude maakt plaats voor het nieuwe, en dat gaat zelden zonder een gevoel van gemis.
Rouw in een organisatie is subtiel, soms zelfs onzichtbaar. Het zit in de nostalgische verhalen over hoe het vroeger was, in de terughoudendheid om nieuwe systemen te omarmen, of in de stille ontevredenheid. Het is de menselijke kant van verandering, en het verdient net zoveel aandacht als het plannen en uitvoeren van de nieuwe strategie.
Het vraagt van jou als leider dat jij oog houdt voor die menselijke kant en ruimte creëert voor het rouwen. Hoe iemand dat ook doet. Doe je dat niet, dan zal het steeds moeilijker zijn om vooruit te komen.
De waarde van stilstaan
In het streven naar vooruitgang geven we vaak weinig ruimte om stil te staan bij wat mensen verliezen. Terwijl dat stilstaan juist zo belangrijk is. We moeten erkennen dat het oude, hoe imperfect ook, ons veel heeft gebracht. Er was een reden dat het er was, en er is een reden dat het moeilijk is om het los te laten.
Stilstaan betekent niet dat we niet verder kunnen, maar dat we de tijd nemen om te reflecteren op wat was, en wat dit voor ons heeft betekend. Het kan zo simpel zijn als een moment van erkenning, een gesprek waarin ruimte is om te delen wat gemist zal worden, of zelfs een formele afsluiting van een oude werkwijze.
Jij als leider van de transitie
Leiders spelen een sleutelrol in dit proces van afscheid nemen en rouw en verlies in veranderingsprocessen. Een leider die transitie wil realiseren, is niet alleen bezig met het aansturen van de nieuwe richting, maar ook met het begeleiden van het team in de emotionele aspecten van verandering. Een goede leider erkent dat de menselijke kant van verandering net zo belangrijk is als de zakelijke kant.
Transparantie en communicatie zijn hierbij cruciaal. Als jij open communiceert over waarom veranderingen plaatsvinden en ruimte biedt voor emoties, creëer je een omgeving waarin mensen zich gehoord en begrepen voelen. Dit bereik je door te luisteren naar de zorgen en emoties van je team, ook als die soms ongemakkelijk of moeilijk te horen zijn. Door dat te doen, zet je ook de toon voor het luisteren naar elkaar binnen het gehele team.
Daarnaast kunnen je helpen door rituelen van afscheid te faciliteren. Of het nu gaat om het erkennen van het oude tijdens een teamvergadering, het organiseren van een afscheidsceremonie voor een oude werkwijze, of simpelweg het geven van ruimte voor medewerkers om hun verhaal te delen. Deze rituelen helpen om de overgang soepeler te maken en bieden houvast in een tijd van verandering.
Rituelen van afscheid
In onze persoonlijke levens zijn we gewend om rituelen te hebben voor belangrijke momenten van afscheid. Een ceremonie, wanneer iemand overlijdt, een kaartje, bloemen. En ook een vrijgezellenavond die het afscheid van een bepaalde levensfase markeert hoort daarbij voordat je de nieuwe leven omarmt. In organisaties vergeten we deze rituelen vaak, terwijl ze een krachtig hulpmiddel kunnen zijn om mensen te helpen loslaten en klaar te maken voor wat komt.
Een ritueel van afscheid van het oude kan klein zijn: een symbolische handeling, een moment van reflectie, een klein feest voor een oud systeem of team. Het kan mensen helpen om de waarde van het oude te erkennen en er op een respectvolle manier afstand van te nemen. En dat schept ruimte voor het nieuwe.
Rituelen vinden regelmatig hun oorsprong in religie. Steeds vaker zijn er ook hele moderne rituelen. Een ritueel is bestaat meestal uit symbolen en bijhorende handelingen die een speciale betekenis hebben voor de mensen die ze uitvoeren. Je kunt een ritueel helemaal vormgeven zoals je dat zelf wilt.
Het nieuwe welkom heten
Echt afscheid nemen van het oude is de sleutel tot het omarmen van het nieuwe. Zoals gezegd gaat verandering immers niet alleen over het installeren van een nieuw systeem of het herstructureren van een afdeling. Succesvol verandering realiseren gaat over het begeleiden van mensen en hun gevoelens, hun emoties en de verhalen die we allemaal met ons meedragen.
Door ruimte te maken voor rouw en verlies in veranderingsprocessen, kunnen we uiteindelijk het nieuwe niet alleen rationeel, maar ook emotioneel verwelkomen.
Leiderschap in tijden van verandering vraagt dus ook om meer dan alleen visie en daadkracht. Het vraagt om empathie, geduld en het vermogen om de menselijke kant van verandering te zien en te waarderen. Als leider heb je de mogelijkheid om een omgeving te creëren waarin mensen zich veilig voelen om te rouwen en los te laten. Jij zet de toon.
De ware kracht van verandering zit niet in het nieuwe dat we introduceren, maar in hoe we samen de overgang maken van wat was naar wat komt.
Wil je meer weten of onderzoeken hoe je in jouw organisatie succesvol transitie kunt realiseren?
Regelmatig schrijf ik over verbindend leiderschap en het bouwen van sterke managementteams. Thema’s als persoonlijk leiderschap, inclusie, transitie realiseren en het omgaan met conflicten, je uitspreken en elkaar aanspreken komen aan de orde. Vind je het fijn om ze in de toekomst direct te lezen? Schrijf je hier in voor mijn maandelijkse inspiratiemailing.
